बांधकाम कामगाराच्या आयुष्यातील एक दिवस

भारताचे नागरीकरण आणि आर्थिक समृद्धी वाढत्या बांधकाम उद्योगाचा मार्ग प्रशस्त करीत आहे. यामुळे देशभरात अधिक आणि दर्जेदार निवासी आणि व्यावसायिक जागांची मागणी वाढत आहे. हे सुंदर प्रकल्प उभारण्यात गुंतलेले मानवी हात हे बांधकाम मजुरांचे आहेत. जर तुम्ही एखाद्या बांधकाम सुरू असलेल्या साइटला भेट दिलीत, तर तुम्हाला हे लोक असुरक्षित परिस्थितीत कष्ट करताना दिसतील आणि तुमचं ड्रीम होम बांधताना दिसतील. त्यांची काळजी घेण्यासाठी खास तयार केलेले अनेक कायदे व नियम असूनही बांधकाम कामगाराचे जीवन हा चिंतेचा विषय आहे. बांधकाम कामगाराच्या आयुष्यातील एक दिवस, आव्हाने आणि नियम सांगू.

बांधकाम कामगाराचा विशिष्ट दिनक्रम

ते बहुधा त्यांचा दिवस लवकर सुरू करतात कारण त्यांना सकाळी ८ ते ९ दरम्यान साइटवर अहवाल देणे आवश्यक आहे. तर, बांधकामाच्या ठिकाणी येण्यापूर्वी ते बहुधा जेवतात. एकदा साइटवर गेल्यावर ते कंत्राटदाराशी कामाची आणि पेमेंट प्लॅनची चर्चा करून सुरुवात करतात. त्यापैकी बहुतांश रोजंदारीवर काम करणारे मजूर आहेत, हे इथे जाणून घेणे आवश्यक आहे. जेव्हा ते कामावर हजर होतात, तेव्हा त्यांच्यासाठी काही काम आहे की नाही याची त्यांना खात्री नसते, म्हणूनच त्यांना वेळेवर पोहोचणे, कंत्राटदाराशी वाटाघाटी करणे आणि प्रारंभ करणे आवश्यक आहे. याव्यतिरिक्त, बांधकाम कामगारांचे सामान्य वेतन दिवसाला 200-400 रुपयांपासून बदलते. म्हणून, जर ते संपूर्ण आठवड्यात काम मिळवण्यात यशस्वी झाले (रविवार वगळता, जे बहुतेक बांधकाम साइटवर सुट्टीचे दिवस असतात), तर ते दरमहा 10000-12000 रुपयांपर्यंत कोठेही बनवू शकतात. तथापि, जर तेथे अधिक काम उपलब्ध असेल आणि त्यांनी अतिरिक्त शिफ्ट केल्या तर ते दरमहा सुमारे 15000 रुपये कमवू शकतात.

दुर्लक्षित चिंता

बांधकाम कामगार रोजंदारीवर काम करणारे असल्याने ते दुबळ्या काळात कित्येक दिवस कामाशिवाय जाऊ शकतात. जसे की, दिल्लीतील प्रचंड प्रदूषणाच्या दिवसांत, बहुतेक बांधकाम कामगार अनेक दिवस बेरोजगार होतात कारण सरकारी आदेशानुसार बांधकाम थांबले जाते.

दररोज जेव्हा हे बांधकाम कामगार साइटवर अहवाल देतात, तेव्हा त्यांना काम मिळेल की नाही याची खात्री नसते. शिवाय, त्यांच्या नोक-यांमध्ये आपला जीव धोक्यात घालणे समाविष्ट आहे. कायदे असले तरी आणि मजुरांना कंत्राटदारांकडून सेफ्टी कपडे आणि अॅक्सेसरीज मिळायला हव्यात; तथापि, हे क्वचितच प्रदान केले जाते. अशा परिस्थितीत, जिथे त्यांना सुरक्षा वर्कवेअर मिळतात, ते बर्याचदा योग्य फिटिंगचे नसते किंवा अ ॅक्सेसरीज तुटलेल्या अवस्थेत असतात. याच कारणामुळे अपघात आणि मृत्यू हे भारतीय बांधकाम साइटवरील एक सामान्य दृश्य आहे.

दुसरी चिंता ही खराब स्वच्छता आणि जीवनाची गुणवत्ता आहे. हे बांधकाम कामगार सहसा प्रकल्पाच्या जागेजवळील झोपड्यांमध्ये राहतात. या तात्पुरत्या व्यवस्थेत स्वयंपाकघर आणि शौचालय यासारख्या मूलभूत गोष्टींचा अभाव आहे.

बांधकाम कामगारांचा आदर करणे योग्य आहे

आता वेळ आली आहे की भारतातील इमारत आणि इतर बांधकाम कार्यात गुंतलेल्या 8.5 दशलक्ष कामगारांनी आपले आणि अधिकाऱ्यांचे लक्ष वेधून घेतले पाहिजे. ते इमारतींचे बांधकाम काटेकोरपणे आणि काळजीपूर्वक सिमेंट-वाळू मोर्टार टाकण्याच्या कामात आहेत आणि त्यास पात्र आहेत. इमारत आणि इतर बांधकाम कामगार कायदा १९९६ आणि इमारत व इतर बांधकाम कामगार उपकर कायदा १९९६ हे दोन ऐतिहासिक कायदे असूनही, ज्याने बांधकाम कामगारांच्या जीवनात परिवर्तन घडवून आणण्याचा प्रयत्न केला होता, त्यात फारसे काही आकार घेत नाही. कल्याणकारी योजना आणि विशेष वैधानिक संस्था यांचा पुळका असून बांधकाम कामगारांच्या कल्याणासाठी कार्यरत आहेत. तरीही, बरेच काही करण्याची गरज आहे आणि कल्याणकारी योजना प्रत्यक्षात आणण्याची गरज आहे.  जर बांधकाम कामगारांनी या उपजीविकेचा प्रकार टाळला किंवा कमी लोकांनी उपजीविकेचा हा प्रकार स्वीकारला, तर जागतिक क्षेत्रात भारताचा वेगाने बदलणारा आकार आणि आधुनिक पायाभूत सुविधांची स्वप्ने कमी होऊ शकतात. भारत ही सर्वात वेगाने वाढणारी अर्थव्यवस्था असून बांधकाम उद्योग हा अर्थव्यवस्थेचा अविभाज्य भाग आहे. बांधकामातील गुंतवणूक ही भारताच्या जीडीपीच्या जवळपास 11 टक्के आहे. भारत बदलत आहे आणि आधुनिकीकरण करत आहे आणि बांधकाम उद्योग ाला चालना मिळाली आहे. म्हणून, बांधकाम कामगारांबद्दल विचार करणे, त्यांचे जीवनमान सुधारणे आणि साइटवर सुरक्षितता सुनिश्चित करणे महत्वाचे आहे.